گیلان که در اوستا از آن به نام -وارنا نام برده می شود مرکز باستانی اقوام مختلفی است که معروفترین آنان دو نوع گیل و دیلم هستندیونانیان این سرزمین را کادوسیان می نامند. بعضی از محققین کادوسیان را از بومیهای ایران قبل از آمدن آریاییها به این سرزمین می دانند . بنا به گفته دیاکوئوف روسی قریب به سه هزار سال پیش، سرزمینهای پرجنگل کاسپیان کادوسیان و گیلان (گیلها) در شمال خاک ماد قرار داشته است. گیل ها به تدریج با کادوسی ها بصورت تیره واحدی درآمدند. گیل ها در دوره حکومت مادها نیز کاملاً مستقل بودند؛ کورش هخامنشی با کمک گیل ها دولت ماد را منقرض کردگیلان در قرون اول و دوم هجری پناهگاه علویان و محل امنی برای آنان بوده است . علویان با مردم خوش رفتاری نموده و در سختی ها با آنان همدردی می کردند .گیلان در اواخر دوره قاجاریه، ترقی و پیشرفت زیادی کرد و به صورت دروازه اروپا درآمد و در نهضت مشروطه نیز گیلانیان نقش مهمی در به ثمر رساندن انقلاب داشتند.مردم گیل همواره مردمی آزاده بوده اند خاورشناسان بزرگ گیلان و سرزمین های ساحل جنوبی دریای کاسپین را دارای تمدن3 هزار ساله دانسته و برخی از آنان به وجود تمدنی بزرگ در املش و دیلمان اشاره دارند. در مورد نخستین تمدنهای تشکیل شده در سرزمین گیلانی می تواند از تمدن مارلیک نام برد.آثار بدست آمده از منطقه تالش نیز حکایت از وجود تمدنی عظیم در این منطقه را دارد که جایگاه کادوسی ها یا تالشی هاست، در نوشته های دوره ساسانی و کتب تاریخی اوایل اسلام کمتر به نام گیلان بر می خوریم. در آن زمان این منطقه با نام دیلم پر آوازه بوده است. گیلان سرزمین جنگل و باران، سرزمین برنج و زیتون و نوغان بستر رودهای خروشان آرمیده در دامن پر مهر دریای کاسپین سرشار از زیبائیها و دیدنیهاست. زبان مردم گیلان زیبا و دلنشین گیلکی است و در بخشهایی از این سرزمین گویشهای تالشی و ترکی نیز رایج می باشد. گیلان سرزمینی با تنوع قومی و گویشی است و گوناگونی و تنوع فرهنگی آن بیش از هر جای دیگر ایران دیده می‌شود.گیلک‌ها در سرتاسر مناطق جلگه‌ای گیلان پراکنده‌اند و به کشاورزی اشتغال داشتند و اولین اقوام ساکن در گیلان بوده‌اند. گالش‌ها هم که تیره‌ای از گیلک‌ها هستند، در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای زندگی و با دامداری امرار معاش می‌کنند. فرهنگ این مردم بسیار بکر و دست نخورده است. بسیاری از آیین‌ها و اعیاد باستانی همراه با گاهشمار دیلمی و موسیقی فولکلور هنوز که هنوز است در میان آنها رواج دارد. تات‌ها نیز در مناطق جنوبی گیلان بویژه در رودبار و آبادی‌های تابعه آن زندگی می‌کنند. این قوم نیز زبان و فرهنگ و آیین‌های ویژه‌ای دارند که برخی از آنها از دوران کهن به جا مانده است. جدا از محققان بومی و ایرانی، محققان اروپایی و امریکایی نیز گیلان را محل خوبی برای گردآوری فرهنگ مردم دیده‌اند. نخستین مطالعات گیلان‌شناسی به وسیله اروپایی‌ها صورت گرفته است. پیش از آن بررسی و تحقیق همه‌جانبه‌ای درباره گیلان تالیف نشده بود. الکساندر خودزکو در سال‌های 1806میلادی به بعد در عصر محمدشاه قاجار به عنوان کنسول روسیه در رشت خدمت می‌کرد. اقامت چند ساله او در گیلان و آشنایی‌اش با فرهنگ و زبان مردم گیلان وی را برانگیخت تا درباره فرهنگ مردم گیلان به مطالعه و پژوهش بپردازد. کتاب سرزمین گیلان تک‌نگاری درباره گیلان است. وی همچنین ترانه‌های فولکلور گیلان را جمع‌آوری و به چاپ رسانده است. پس از او ه. ل. رابینو، کنسول‌یار انگلیس در گیلان که در سال‌های 1812 1806 میلادی در گیلان بوده به پژوهش درباره فرهنگ گیلان دست یازید و کتاب ولایات دارالمرز گیلان ایران را تالیف کرد. او همچنین چند کتاب دیگر درباره فرهنگ فولکلور گیلان نوشت و به گردآوری فرهنگ اقوام ساکن در ایران علاقه نشان داد. کتاب‌های ورزش‌های باستانی گیلان، ترانه‌های گیلکی، داستان‌ها و و چند کتاب دیگر حاصل تلاش اوست. کریستیان برومبرژه هم درباره مسائلی چون معماری و مسکن در جامعه روستایی، آشپزی، باورداشت‌های مردم گیلان، زندگی و اقتصاد روستاییان به مطالعه و تحقیق پرداخت و کتاب‌ها و مقالات متعددی از او در مجلات معتبر جهان به چاپ رسیده است. بجز اینها، برخی از مردم‌شناسان ژاپنی، کره‌ای و امریکایی در جامعه گیلان به مطالعه پرداخته اند . برگ زرین تاریخ و فرهنگ گیلانی ها به مبارزات مردمی و ظلم ستیزی آنان علیه استبداد داخلی و استعمارخارجی می باشد که می توان به قیام دهقانان علیه مالکان بزرگ که منجر به حکومت های محلی سلسله کیا در گیلان شد، سال 1039 هـ ق قیام غریب شاه یا عادلشاه علیه شاه صفی، قیام سال 1045 مردم علیه استنکو از فرماندهان روسی که منجر به فرار او شد و قیام مردم گیلان به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی تنها گوشه ای از مبازرات ضداستکباری مردم شجاع گیلان می باشد. گیلانیان در عالم اسلام نیز با گرویدن به مذهب تشیع ارادت خود را به این خاندان نشان دادند بطوریکه گیلان مامن و پناهگان سادات علوی گردید.