تاریخ پانصد ساله خوزستان

.
پیشگفتار کتاب :
بنام پاک آفریدگار
در زمستان سال 1302 به خوزستان سفر کردم و یک سال و سه ماه‌ در آنجا بسر بردم. زندگانى در این سرزمین توانفرساست بویژه بر کسانى که بومى نیستند و بر گرماى جانسوز و دیگر سختى‌هاى آنجا عادت ندارند. ولى من این سختى‌ها را بر خود آسان گرفته کارهاى ‌خود مى‌گزاردم و گاهى که بیکار بودم در تاریخ آن سرزمین کهن به ‌جستجو مى‌پرداختم.
در این زمان شیخ خزعلخان بنام ریاست عشایر عرب رشته‌ی اختیار خوزستان را در دست داشت و با دولت که دسته سپاهیانى به شوشتر فرستاده مى‌خواست در خوزستان نیروى خود را جایگزین گرداند گفتگو و کشاکش مى‌کرد. کم‌کم به لشکرکشى و جنگ کشید که پس از زد و خوردهایى دولت چیره گردیده و سپاهیان به خوزستان درآمدند و شیخ را هم به تهران آورده نشیمن دادند.
آتش این فتنه اگرچه دامن مرا نیز گرفته و با همه‌ی بیگناهى از گزند وآسیب آن بى‌بهره نبودم با این همه از جستجوهاى تاریخى بازنایستادم‌ و این پیش‌آمد مرا بر آن واداشت که پیش از همه به تاریخ آن عشایر پرداخته بدانم که از کى به آنجا آمده و از چه زمانى و از چه راهى ‌نیرومندى یافته‌اند. در این جستجو ناگهان مردى را یافتم از شگفترین‌ مردان دروغگویى از بزرگترین دروغگویان سید محمد مشعشع که در نیمه‌هاى نهم هجرى بدعوى مهدى‌گرى برخاسته و با کشتار و خونریزى این دعوى خود را پیش برده و به خوزستان دست یافته و بنیاد حکومتى گزارده و پسر او مولا على دعوى خدایى نموده است و خاندان ایشان تا چند سال ریاست عشایر خوزستان را داشته‌اند تا از ایشان به کعبیان رسیده سپس نیز خاندان شیخ خزعل ریاست یافته‌اند.
داستان سید محمد و فرزندان او و تاریخ کعبیان را تا شیخ خزعل‌خان تا آنجا که مى‌توانستم دنبال کرده یک رشته آگاهى اندوختم. بویژه ‌پس از آن ‌که در بهار سال 1304 به تهران بازگشتم و نوشته‌ها و کتاب‌هایى را که در خوزستان دسترس نداشتم بدست آوردم و ازآگاهى‌هاى فراوانى که گرد کرده بودم تألیفى نمودم که چون گذشته از داستان مشعشعیان و کعبیان حوادث دیگر خوزستان را در مدت پنج ‌قرن در بر داشت آنرا «تاریخ پانصد ساله‌ی خوزستان» نام نهادم.
یکى از دوستان دانشمند هم که دستگیرى‌هاى علمى را شیوه‌ی خود ساخته و در این‌باره مساعدت از کسى دریغ نمى‌دارد چون از قصد من‌ آگاهى یافت نقشه‌ی خوزستانى بدست یکى از مهندسان اروپایى تهیه‌ کرده بنام این تألیف گسیل داشت.
ولى معمایى در کار بود که بى‌گشادن آن تألیف ارزشى نداشت و آن‌ دعوى مهدیگرى سید محمد و دعوى خدایى پسرش مولا على بود.
چه سید محمد مذهب اثنا عشرى داشته و به نام این مذهب بوده که با دیگران نبرد و کشاکش مى‌کرده و چنانکه مى‌دانیم بنیاد مذهب اثنى ‌عشرى بر زنده و غایب بودن مهدى عجل پسر امام حسن عسکرى‌ علیه السلام است و اینکه او روزى پدید آمده جهان را از داد و نیکى پر خواهد ساخت. پس از چه راهى بوده که سید محمد خود را مهدى ‌خوانده و از چه راهى بوده که دوازده امامیان دعوى او را پذیرفته‌اند؟! نیز دعوى خدایى مولا على و کارهاى او که کاروان حاجیان را کشتار و تاراج کرد و در نجف بارگاه امیر المومنین على علیه السلام را ویرانه‌ کرده چوب محجر قبر را کسان او چون هیزم زیر اجاق سوزانیدند. آیا این سیاهکارى‌ها با مذهب شیعه چه سازشى داشته است؟! بویژه در آن زمان که شیعیان تازه بجوش و جنبش برخاسته و تعصب بى‌اندازه‌ داشتند.
براى دانستن این معما راهى نبود جز آنکه کتابى یا نوشته‌اى از سید محمد یا یکى از پیروان او بدست بیاید.
ولى کو چنین کتابى؟ آنچه جستجو کردیم تنها نام «کلام المهدى» را بدست آوردیم که قاضى نور اللّه یاد کرده مى‌گوید گفته‌هاى سید محمد را در بر داشت و آنچه در فهرستهاى کتابخانه‌هاى بزرگ اروپا جستجو کردیم و از کتابخانه‌هاى ایران پرسیدیم سراغ نسخه‌اى از آن نگرفتیم و نومید گردیده از چاپ تألیف چشم پوشیدیم. تا پس از چهار سال مرد دانشمند گران‌مایه آقاى حاجى ابوعبداللّه مجتهد زنجانى ناگهان ‌نسخه‌ی کهنه‌اى از کلام المهدى را بدست آوردند و چون حاجت سخت‌ مرا به داشتن آن کتاب مى‌دانست جوانمردانه نسخه‌اى از آن نویسنده ‌به تهران فرستادند و بدینسان مانعى که در کار بود برداشته شد.
این کتاب از شگفترین کتابهاست. از خواندن او نه تنها تار و پود دعوى سید محمد و دعوى پسرش را بدست آوردیم بلکه به مطلب‌ سودمند دیگرى برخوردیم که از دیده‌ی تاریخ قرن‌هاى اخیر ایران بسیار گران‌بهاست سید محمد یکى از بدعتگزاران بزرگى است که در تاریخ ‌اسلام پیدا شده‌اند و او براى پیشرفت دعوى و حکومت خود یک ‌رشته بدعتهایى پدید آورده که نه تنها در زمان او و فرزندانش رواج ‌گرفته بلکه پس از یکى دو قرن که کهنه و ناپدید شده بود ناگهان از جاى ‌دیگرى سر برآورده و بار دیگر مردمان را گرفتار کرده و شورشها و آشوبها پدید آورده است.
مطالب سید محمد که خواهیم آورد کسانى اگر دقت در آنها کنند خواهند دید که گفتگوهایى که در قرون گذشته در ایران برخاسته ‌سراسر ایرانیان را به جنگ و دشمنى یکدیگر برانگیخت و شد آنچه ‌شد همه‌ی این‌ها میوه‌ی بدعت‌هاى سید محمد بوده. به عبارت دیگر همان گفته‌ها و دعوى‌هاى این مرد بوده که بدست کسانى در قرن گذشته ‌افتاده و با اندک تغییرى بازگفته و مایه‌ی آن همه فتنه‌ها گردیده‌اند.
دست یافتن به دلایل و مطالب سید محمد که خلاصه‌ی آنها را بر تألیف خود افزودم ارزش این تألیف را هرچه بیشتر گردانید و چون ‌داستان مشعشعیان و کعبیان را تاکنون کسى از ایرانیان یا شرق‌شناسان ‌اروپا ننوشته این است که با همه‌ی گرفتاریها و با آنکه از سالهاست که از این‌گونه نگارشها بیگانه‌ام روا ندیدم این تألیف را چاپ نکنم و در این‌ هنگام که به نشر «پیمان» آغاز مى‌کنیم بهتر آن دیدم که این کتاب را جزو آن مجله کرده در آخر هر شماره جزوه‌اى از این چاپ نمایم که ‌چون در آخر سال یکجا گرد آورده شود کتاب درستى باشد.
درباره‌ی مطالب من آنچه توانسته‌ام جستجو بکار برده‌ام و چنانکه ‌خواهیم دید از آغاز کتاب تا داستان شیخ خزعل آنچه آورده‌ام از کتابها و نوشته‌هاست که نام هر نوشته و کتاب را در پاى صفحه نگاشته‌ام. اما داستان شیخ خزعل و برادرش شیخ خزعل خان بخش عمده‌ی آن را در خوزستان از زبانها شنیده یا خودم دیده و دانسته‌ام و چون این کتاب ‌براى ستایش یا نکوهش کسى نیست بلکه مقصود نگارش تاریخ و نشاندادن گذشته‌ی سرزمینى است که من پانزده ماه در آن بسر برده و از یکدسته از مردمش مهربانى‌ها دیده‌ام این است که تا توانسته‌ کوشیده‌ام که گفته‌هایم براستى نزدیکتر باشد و خامه‌ی خود را به دروغ و سخنان ستایش‌آمیز یا کینه‌انگیز نیالایم. با این حال اگر کسانى لغزشها دیدند یا مطالبى را که بایستى گفت ناگفته یافتند برادرانه خواستارم که‌ آن لغزش را بازنموده و این کوتاهى را یادآورى کنند که به جبران پردازم ‌بویژه که چون کتاب جزو بجزو چاپ مى‌شود اگر یادآورى‌هایى شد در آخر آن مى‌توان یادآورى‌ها را بنام خود یادآورندگان چاپ کرد.

خراسان شمالی

خلاصه ای ازوضعیت استان خراسان شمالی

اقلیم مدیترانه ای خراسان شمالی که تفاوت چشمگیری باسرزمین های مجاورخویش ازنظربرخورداری ازمواهب طبیعی دارددرحقیقت دروازه شمالی خراسان قدیم محسوب می شود. خراسان شمالی ازنظرطبیعی محصوربین دورشته کوه کپه داغ درشمال ودنباله البرزیعنی آلاداغ وشاه جهان درجنوب ومجموعاًسرزمینی کوهستانی بادشتهای حاصلخیزدرمیان کوههامی باشدکه شرایط بسیارمساعدی برای کشاورزی ودامپروری دارد.میزان بارندگی سالانه ازمتوسط کشوربیشتر(حدود 300 میلی متر) می باشددربرخی ازنقاط این استان مثل جنوب سملقان میزان بارندگی از 500 میلی مترهم فراترمی رود. 

استان خراسان شمالی حدود 100/28 کیلومترمربع وسعت داردکه از 14 استان کشورو 51 کشوردنیابزرگتراست جمعیت استان بارشدتقریبی 8/1 دهم درصدبراساس آمارسال 1375 تاپایان سال 1383 ، 000/850 نفربرآوردمیگرددکه ازنظرجمعیت از 7 استان کشوربیشترمی باشد.

مشخصات شهرستانهای استان خراسان شمالی :

این استان دارای 6 شهرستان ، 15 بخش ، 40 دهستان ، 15 نقطه شهری وبیش از 1000 روستای سکنه می باشد.

جمعیت بجنورد           370/326 نفر        باوسعت 5800 کیلومترمربع.

جمعیت اسفراین          685/132 نفر        باوسعت 5192 کلیومترمربع.

جمعیت شیروان           465/164 نفر      باوسعت 3789 کلیومترمربع.

جمعیت جاجرم             737/61    نفر     باوسعت 5879 کلیومترمربع.

جمعیت مانه وسملقان        780/92 نفر     باوسعت 5978 کلیومترمربع.

جمعیت فاروج                    381/61 نفر   باوسعت 1736 کلیومترمربع.

موقعیت جغرافیایی استان :

ازشمال باکشورترکمنستان 270 کیلومترمرزمشترک ، ازشرق وجنوب به استان خراسان رضوی وازمغرب به استان گلستان وازسمت جنوب غربی بااستان سمنان همسایه می باشد.

قومیت های استان خراسان شمالی :

ترکیب قومیت های این استان درایران وبلکه دنیابی نظیرمی باشدکرمانج ها 37 درصدترکیب جمعیت استان راتشکیل می دهند ، فارسها 29 درصد ، ترکها 27 درصد وترکمن ها 5 درصد واقوام عرب ، بلوچ ، لر ، و … نیزدراین استان سکونت دارند. این استان کانون وحدت قومیت هاومذاهب (گنجینه فرهنگ ها ) می باشد.

صنعت دراستان خراسان شمالی :

ازنظرصنعتی این استان علیرغم بسترهای زیادوبرخورداری ازصنایع سنگین مثل مجتمع پتروشیمی بجنورد ، مجتمع فولاداسفراین ، کارخانه قندشیروان ، کارخانه بزرگ سیمان بجنورد ، مجتمع آلومینای جاجرم ودهها کارخانه پنبه پاک کنی وصنایع غذایی در              آینده ای نزدیک شاهدتحولات چشمگیری درتوسعه صنایع این خطه خواهیم بود.

دامپروری وکشاورزی استان خراسان شمالی :

قطب کشاورزی ودامپروری شرق ایران ، استان خراسان شمالی است تنوع اقلیم ومساعدبودن شرایط آب وهوایی ، موقعیت بی نظیری رانصیب این استان نوپاکرده است که تولیدبیش از 57 نوع محصول کشاورزی وباغی ، توان بالای این خطه رادرتولیدمشخص                  می سازدوسعت مراتع این استان 5/2 میلیون هکتار ، جنگلهای پهن برگ 30 هزارهکتار ، سوزنی برگ 35 هزارهکتار ، اراضی دیم کشاورزی 250 هزارهکتارواراضی آبی 170 هزارهکتارمی باشد.

پیشینه تاریخی شهرستان اسفراین :

تاریخ وتمدن شهرستان اسفراین بسیارکهن است . بررسی وشناسائی محوطه ها ، تپه هاوابنیه های تاریخی قدمتی بیش ازهزاره پنجم

وششم قبل ازمیلاددارد . اسفراین رااسپرآیین به معنی سرزمین سلحشوران وجنگاوران نیزگویند . دردوره اشکانیان ، نام اسفراینآستوئن بوده وبه عنوان دژمستحکم پارتهابشمارمی رفته ودردوره ساسانیان بنام مهرگان یامهرجان وازقرون اول اسلامی به بعدبنام اسفراین بوده است درزمان خلیفه عثمان ابن عفان درسال 31 هجری عبداله ابن عامر ، اسفراین رافتح نمود.

دردوره قاجاریه نیزاسفراین آبادوپررونق بوده است .

جاذبه های تاریخی وگردشگری شهرستان اسفراین :

شهربلقیس ، دهکده ودره توریستی رویین ، دره ییلاقی بیدواز ، دره ییلاقی اردغان ، دره ییلاقی کاویان ، آبشارایزی ، سدبیدواز ، منطقه حفاظت شده ساری گل وسالوک ، مناظرطبیعی شاه جهان ، مناظرطبیعی سیاه خانه ، غارگسک ، غارنوشیروان ، غارگورپان ، قلعه دولت آباد ، باباقدرت ، کاروانسرای راونیز ، شیخ آذری ، شیخ بیدوازی ، بقعه لالان ، بقعه شیخ گورپان ، امامزاده موسی و …  

اسفراین مهدکشتی چوخه ایران :

هرساله سیزده وچهرده فروردین ماه دربهارطبیعت بزرگترین مراسم کشتی چوخه ایران درشهرستان اسفراین برگزارمیگرددکه ازاین مراسم درحدود300 هزارنفرازاقصی نقاط کشوردیدن می کنند . این مراسم اولین وتنهامراسم کشتی چوخه سنتی ایران است که درفضای بیرونی وبرروی خاک گودزینعلی خان (شمال شهراسفراین) برگزارمی شود .

شهرستان مانه وسملقان :

شهرستان مانه وسملقان باوسعتی معادل 5978 کیلومترمربع و 92780 نفرجمعیت ازشمال به رازوجرگلان ازجنوب به شهرستان جاجرم ، ازشرق به بجنوردوازغرب به خطه سرسبزاستان گلستان محدوداست .این شهرستان دارای یک شهر ، سه بخش (مرکزی ، مانه وسملقان ) ، 6 دهستان ، 89 روستا و 234 پارچه آبادی می باشد.

ازمهمترین ارتفاعات آن قورخودوبخشی ازروداترک مهمترین رودخانه دائمی استان دراین شهرستان واقع گردیده است .

بخشی ازجاذبه های تاریخی وگردشگری شهرستان مانه وسملقان :

بنای سنگی اسپاخو ( قدیمی ترین اثرباستانی شمال شرق کشور ) ، امامزاده دلاور ، امامزاده قاسم ، قسمت اعظم پارک ملی گلستان ، آبشاربیار ، روستای توریستی درکش ، موزه حیات وحش رباط قره بیل و …

شهرستان شیروان :

شهرستان شیروان با 3789 کیلومترمربع مساحت وجمعیتی معادل 164465 نفرازشمال به ترکمنستان ، ازجنوب اسفراین ، ازشرق به قوچان وازمغرب به بجنوردارتباط دارد .

شیروان ازشهرهای مرتفع استان خراسان شمالی که دردره روداترک ودربین کوه های کپه داغ وآلاداغ جای گرفته است . شیروان دارای آب و هوای نسبتاًسرددرزمستان وگرم ومعتدل درتابستان می باشد.

شیروان دارای انواع مختلف جانواران نیمه بیابانی وخزندگان وپرندگان است . پلنگ ، گرگ ، روباه ، گراز ، خرگوش ، آهو ، کل وبز کوهی و … درمحیط طبیعی آن دیده می شود . درکوه هاومناطق رودخانه ای شیروان انواع معدن مس ، سنگ آهک ، شن وماسه وگچ یافت می شود .

 بخشی ازجاذبه های تاریخی وگردشگری شهرستان شیروان :

ییلاق اوغاز ، ییلاق زوارم ، ییلاق گلیل نامانلو ، غارکافرقلعه ، غارپوستین دوز ، غارسلیمان ، مقبره چهارطاقی تیموری ، مقبره امامزاده حمزه ابن موسی الرضا ، آرامگاه باباتوکل و …

شهرستان فاروج :

شهرستان فاروج با 1736 کیلومترمربع وسعت و 61381 نفرجمعیت ازشمال وغرب به شهرستان شیروان ، ازجنوب و غرب به شهرستان اسفراین وازشرق به شهرستان قوچان واستان خراسان رضوی منتهی می شود . فاروج دارای دوبخش مرکزی وخبوشان و 5 دهستان می باشد .

شهرستان جاجرم :

شهرستان جاجرم با 5879 کیلومترمربع وسعت و 61737 نفرجمعیت درجنوب غربی بجنوردواقع است جاجرم ازشمال وشمال شرق به شهرستانهای مانه وسملقان وبجنورد ، ازجنوب به دشت جوین ، ازشرق به اسفراین وازغرب به استان سمنان منتهی میگردد. این شهرستان شامل دونقطه شهری (گرمه وجاجرم ) سه بخش ( سنخواست ، شوقان ومرکزی ) ، 6 دهستان 56 روستاو 542 پارچه آبادی است .

پیشینه تاریخی شهرستان جاجرم :

جاجرم یکی ازمناطق تاریخی استان خراسان شمالی می باشدکه درگذرایام ازپایگاه های مهم حکومتی ودینی ایران بوده است . اهالی آن ازطوایف مختلف مقصودلی ، گنجه ای ، ازبک شاکری ، رمضانلو ، فخرایی ، شیخ الا اسلامی و … که در طول تاریخ ازمناطق مختلفی همچون بسطام ، خوارزم بخارا و … به این منطقه کوچ نموده اند .

استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی، شرقی‌ترین استان ایران، دارای 82864 کیلومتر مربع مساحت می‌باشد که بین 57 درجه و 46 دقیقه تا 60 درجه و 57 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 35 دقیقه تا 34 درجه و 14 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و 47/5 % از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است.
این استان از شرق، با کشور افغانستان، از شمال به استان خراسان رضوی ، از غرب به استانهای یزد و کرمان و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری، خراسان جنوبی دارای 6 شهرستان (بیرجند، قائنات، درمیان، سرایان، سربیشه و نهبندان) با مرکزیت بیرجند، 17 شهر، 16 بخش، 42 دهستان، 2061 آبادی دارای سکنه و 5041 آبادی خالی از سکنه می‌باشد.
آب و هوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به 150 میلیمتر می رسد. حداکثر دمای سالانه 44 و پایین ترین دمای ثبت شده 5/21ـ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
? شهر بیرجند
ناحیه‌ای که بیرجند جزء کوچکی از آن را تشکیل می دهد، قهستان نام داشت. این ناحیه از یک سو به دلیل کوهستانی بودن، پناهگاه نهضت هایی نظیر اسماعیلیان بوده است، از سوی دیگر، به سبب خشکی اقلیمی و وجود بیابان‌هایی که به آب وهوای شبه جزیره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابی که از جور خلفای عباسی و حاکمان وقت می‌گریخته اند، قرار داشته است و این گریختگان به این منطقه پناه می آوردند. در اسطوره های تاریخی، بنای قهستان را به سام بن نریمان نسبت می دهند و آن را بخشی از قلمرو فریدون، پنجمین پادشاه پیشدادی می دانند. این شهر در حال حاضر، یکی از شهرهای مهم جنوب خراسان و یک از مراکز عمده تجاری و اقتصادی است. امامزاده زیدبن موسی یکی از اماکن دیدنی و زیارتی این شهر است